آجر به عنوان ماندگارترین و جذاب ترین مصالح در ایجاد نمای ساختمان ها، در طی قرن های گذشته شناخته شده است. همواره مهندسان و معماران ساخت و ساز، در سرتاسر جهان با بهره بردن از آجر نما، برای ایجاد جلوه ها و نماهای زیبا و جذاب، تمام تلاش خود را می کنند تا دیگران را شیفته هنر آجرکاری نمایند. تنوع رنگ و سهولت در اجرای سبک های مختلف آجری، و سازگاری با اقلیم های مختلف، باعث شده است تا شاهد استفاده روز افزون آجر در جهان باشیم.

مهم ترین عامل در ساخت و ایجاد نماهای بی نظیر و چشم نواز، استفاده تولید کنندگان از مواد اولیه مرغوب و با کیفیت در تولید آجر بوده و هست.

یکی از عوامل مخرب نمای ساختمان، شوره یا سفیدک زدن آجر است که منجر به فرسوده شدن نما با مرور زمان می شود. شوره زدن آجرها دارای علل متفاوتی می باشد، که ما قصد داریم در این مقاله به بررسی آن ها بپردازیم:

نگاه کلی به شوره یا سفیدک زدن آجر در نماها
شوره یا سفیدک، یک ماده ای پودری و سفید رنگ است که از هزاران سال پیش تا به امروز بر روی بناهای آجری ظاهر می شوند، و همواره سبب ایجاد مشکلاتی در سطح نماها می شود. شوره زدن اجرها، با توجه به نوع نمک استفاده شده در فرآیند تولید آن، به رنگ های سبز، قهوه ای یا زرد نمایان می شود. باید بدانید که انواع آجرنماها، با توجه به ماهیت مواد تشکیل دهنده ی آن ها ممکن است که شوره بزنند، و برخی از آجرنماها نباید شوره بزنند.
در واقع شوره، رسوب نمک های محلول در آب است که در اثر تبخیر آب بر روی سطح نماها باقی می ماند. این ماده معمولا مدتی پس از اتمام ساخت نمای ساختمان ها ظاهر می شود.

منابع ایجاد شوره در نمای ساختمان ها
انواع نمک های محلول که باعث ایجاد شوره بر روی نماها و منابع معمول این نمک ها، در جدول ذکر شده است.
در آجر، معمولا سولفیدها و به ویژه سولفید آهن وجود دارد؛ این سولفیدها در حین پخت اکسیده می شوند و SO3 را تولید می کنند. SO3 با اکسیدهای باز موجود در رس واکنش می دهد و سولفات های کلسیم، سدیم، پتاسیم و سولفات منیزیم را تولید می نماید.
سولفات های سدیم، پتاسیم و منیزیم هنگامی که حرارت پخت آجر در کوره از 950 درجه بالاتر می رود، آزاد می شوند، درحالی که سولفات کلسیم به حرارت حداقل 1200 درجه برای آزاد شدن نیاز دارد.
معمولا حرارت پخت آجر از 950 تا 1200 درجه متغیر است، بنابراین از بین سولفات هایکلسیم، سدیم، پتاسیم و منیزیم موجود در آجر، تنها سولفات و کلسیم در بعضی مواقع، و در مقادیر کم بر روی آجر ظاهر می شوند.

وقتی که شوره بر روی نمای ساختمان ها ظاهر می شود، بسیاری از افراد به اشتباه فکر می کنند که تنها از آجر می باشد؛ در حالی که نمک های محلول شده در ملات ها، شن و آب به کار گرفته شده نیز ممکن است باعث ایجاد شوره شوند.

نقش ملات در ظاهر شدن شوره در نماها
از آشکارترین عواملی که باعث ایجاد شوره در نمای ساختمان ها می شود، ملات است. از آن جا که آجر از چهار جهت و گاهی از پنج جهت با ملات در تماس است، بیشترین درصد احتمال را در تشکیل شوره در نماها را دارد. زمانی که ملات مرطوب با آجر به کار برده می شود، رطوبت فراوان زمینه برای انتقال نمک های محلول از ملات به آجر را فراهم می کند. اگر درصد نمک های محلول در ملات ها قابل توجه باشد، به تناسب مقدار رطوبت انتقال یافته، نمک های محلول ملات به آجر منتقل می شوند.

نقش آجر در ظاهر شدن شوره در نماها
در مواد اولیه آجر نیز ممکن است از نمک های محلول استفاده شده و باعث ایجاد شوره در نماها گردد. در آجرهای رسی که ماده اولیه تشکیل دهنده ی آن ها خاک رس است، معمولا پتانسیل ایجاد شوره وجود دارد، در عین حال میزان این شوره کم می باشد و زیبایی نما را تحت تأثیر قرار نمی دهد، و می توان به راحتی آن را بر طرف کرد.
همچنین آجرنسوز با توجه به ماهیت مواد تشکیل دهنده آن که سرشار از اکسید آلومینیوم، آهن و سیلیس می باشد و صفر بودن نمک محلول در آن، نباید شوره بزند و این عامل بیشتر در محصولات پایه نسوز یا طرح نسوز دیده می شود. اما یکی از خواص آجرنسوز جذب آب توسط آن می باشد، به همین دلیل سفالی که پشت آن کار می شود، معمولا دارای نمک فراوان بوده و یا آب منطقه اکثرا نمک محلول دارد، هرکدام به تنهایی می توانند باعث شوره زدن آجر نسوز شوند، به این صورت که رطوبت به سطح آجر رسیده و با تبخیر آب، نمک به صورت شوره بر سطح آجر باقی می ماند.
علاوه بر عوامل فوق، می توان نصب آجر در فصل های سرد را نیز اضافه نمود؛ در فصل های سرد، آبی که در ملات ماسه و سیمان وجود دارد یخ می‌زند و دوباره در ساعت های گرم روز، یخ ملات آب می شود و در ساعت های سرد روز دوباره یخ می زند و مدت زمان خشک شدن ملات را زیاد می کند، که این عامل در بسیاری از موارد باعث ایجاد شوره در سطح نماها می شود.

چگونگی تشکیل شوره در نماها

• وجود نمک های محلول در دیوارها
  
  
• وجود رطوبت کافی که نمک ها را به محلول های نمکی تبدیل کند
  
  
• وجود منافذ برای حرکت محلول های نمکی به سمت دیوار و تبخیر نمک های محلول در سطح نماها
  
  

متخصصان پس از انجام آزمایش های فراوان بر روی شوره یا سفیدک به این نتیجه رسیدند که شوره ها به طور معمول سولفات های قلیایی می باشند، و در واقع سولفات های قلیایی در ملات و آجر وجود دارد. این سولفات های قلیایی، در آب حل می شوند و پس از عبور از منافذ موجود در دیوار، به سطح نما می رسند، سپس در اثر تبخیر محلول های سولفات، شوره یا سفیدک بر روی بعضی از دیوار ساختمان های آجری ظاهر می شود.

انواع شوره های آجرنما

• شوره های سولفاتی
  
  
• شوره کربناتی
  
  
• شوره کلروری
  
  
• شوره نیتراتی
  
  

راهکارهایی برای نگهداری و جلوگیری از آسیب دیدگی نماهای آجری

• به طور مسلم، در زمان ساخت دیوارهای آجری، سنگ های نما، اجرای عملیات اندود سیمانی و اندودهای شیمیایی، ملات پاشیده می شود؛ باید بسیار سریع و قبل از ماندگاری ملات ها در سطح نماها، رفع شود.
  
  
• شوره سفید یا سفیدک در آجرهایی دیده می شود که در اثر جذب رطوبت یا آب، نمک های موجود در ملات را به شکل کپک بر سطح نمای ساختمان نمایان می سازد. اگر اندک و ناچیز بودن آن را جاروکرده، و اگر شوره زیاد باشد، آن را چند بار با آب و جارو می شوییم. اگر با شستن برطرف نشد، با اسید رقیق و برس سیمی، شوره ها را از نما برطرف می کنیم.
  
  
• در شهرهای بزرگ صنعتی، سطح تمام بناهایی که در کنار کارخانه ها قرار گرفته اند، ممکن است دوده بگیرد. اگر دوده چرب نباشد، با جارو می توان آن را برطرف کرد. اما اگر دوده چرب باشد، به نسبت غلظت چربی آن، از اسیدهای رقیق تا غلیظ استفاده کرده و پس از مصرف، فورا سطح نما را با آب بشویید. قابل توجه اینکه استفاده از اسید غلیظ باید به اندازه ای باشد که سطح آجرکاری و یا سنگ های آهکی دچار فرسودگی و خوردگی نشود.
  
  
• زنگ زدگی فلزات مانند آهن و مس، بر روی سطح نمای آجری اثرات مخرب و نا به هنجاری خواهد داشت.
  
  
• رشد خزه بر دیوار نما اختلالاتی ایجاد می کند و باید رفع شود؛ زیرا ریشه های فرعی در بند آجرکاری که ملات خاکی دارند، اثر گذار است و باعث جا به جایی آجرها می شود. همچنین حشرات و باکتری ها لا به لای شاخه ها و برگ های خزه ها می ماند و برای محیط زیست خطرهایی به همراه دارد.
  
  
• شوره بر اثر رطوبت موضعی مانند ترکیدگی لوله در خاک و دیوار اتفاق می افتد و زیبایی نماهای آجری را زیر سؤال می برد.
  
  
• پاشیدگی قیر یا آسفالت در سطح نمای اجری در زمان ساختمان سازی، باید بلافاصله برطرف شود.
  
  
• رنگ های روغنی مانند نقاشی ها و شعار نویسی بر روی دیوارهای آجری اثرات مخربی را به دنبال خواهد داشت.
  
  
• نماهای آجری رنگ شده باید با مرور زمان دوباره رنگ آمیزی شوند، در غیر این صورت لکه لکه و یا بی رنگ می شوند.
  
  
• دوده قهویه ای و سیاه که از دودکش بخاری ها تولید می شود، باعث نابودی نماهای آجری می گردد.
  
  
  

ظاهر شدن شوره بر روی نماها نشان دهنده ی وجود نمک های محلول در دیوار و امکان انتقال محلول های نمکی از دیوار به سطح نماها می باشد. در واقع ما بايد از نفوذ آب به منافذ دیوارها و تبديل نمک های جامد به محلول های نمکی ايجاد کننده شوره، جلوگيری نماییم. اما بهتر است قبل از اقدام به آب بندی ديوار، منتظر بمانيم تا ساخته شدن شوره ها بر روی ديوار به حداکثر مقدار خود برسند. بايد مراقب بود که نمک در زير سطح ديوار کنترل نشوند، زيرا اين وضعيت باعث ايجاد شوره های زير سطحی خواهد شد. اگر محلول های نمکی توسط يک ماده دفع کننده آب، در زير سطح بيرونی آجر يا ديوار متوقف شوند، پس از تبخير آب موجود در اين محلول های نمکی، به تدريج اين نمک ها در زير سطح ديوار رسوب کرده و سپس تبلور می یابند و انبساط کريستال های نمک، باعث خرد شدن يا فروپاشی آجر خواهد شد.

خوشبختانه، شوره يک مسئله ی قابل کنترل است. استفاده از مصالح ساختمانی مرغوب، رعايت جزئيات و کيفيت بالا در ساختمان سازی، می تواند امکان ايجاد شوره یا سفیدک را بر روی ديوار نماها را به صورت چشمگیری کاهش دهد.
محققان و متخصصان آجرکوثر در زمینه تولید آجر، تولیدات خود را با توجه به تجربه و تحقیقات علمی، که مبتنی بر کشف عناصر مخرب بوده، به انجام می رسانند و عوامل مخرب را تا حد زیادی در فرآیند تولید حذف می نمایند، تا پایبندی و تعهد خود را نسبت به ماندگاری ساختمان ها در دراز مدت تحقق بخشند.